Inzicht in het voedselweb

Vissen en vogels hoger in voedselketen zijn juist van deze voedselproductie afhankelijk. Hoe het kan dat voedsel moeilijk zijn weg omhoog vindt, is nog onduidelijk. 'We willen graag inzicht krijgen in hoe het voedselweb werkt zodat je hier in de toekomst ook op kan sturen', vertelt Ruurd Noordhuis, onderzoeker waterkwaliteit bij Deltares.

Inzicht in primaire productie

'Er zitten nu nog veel gaten in de kennis', vertelt Noordhuis. 'Bijvoorbeeld over de interactie met de waterbodem. En ook weten we weinig over de rol van zoöplankton.' Vandaar dat de samenstelling van algen en bacteriën nu uitgebreid in kaart wordt gebracht. Door hier meer inzicht in te krijgen kan men de primaire productie stimuleren door actief op bepaalde randvoorwaarden te sturen. Die kennis is volgens de onderzoeker erg waardevol. 'Marker Wadden wordt gezien als een vogelparadijs, maar als de voedselbeschikbaarheid in het Markermeergebied niet op orde is, kan de populatie instorten.'

Zwavelbacteriën vallen niet in de smaak

Uit de metingen blijkt verrassend genoeg dat de primaire productie niet eens laag is, maar dat deze soms slecht zijn weg omhoog vindt in de voedselketen. 'Zo vonden we grote matten met zwavelbacteriën, maar deze worden nauwelijks gegeten.' Uit dissectie van verschillende vissenmagen, blijkt dat vissen de bacterie niet in hun dieet hebben. 'Wel blijkt uit de literatuur dat de zwavelbacteriën gegeten kunnen worden door bodemdiertjes, zoals wormen', stelt hij. Dat is gunstig voor de voedselbeschikbaarheid.

Algen vormen een belangrijke basis voor een gezond aquatisch ecosysteem omdat watervlooien en mosselen zich daarmee voeden. In de heldere luwten rondom Marker Wadden zijn steeds meer watervlooien te vinden. In het Markermeer zijn lang niet alle algen als voedsel beschikbaar. Een deel van de algen zitten in een soort vlokken opgesloten met andere zwevende stof. Hierdoor blijven die vaak buiten bereik voor watervlooien.

Alg die lijkt op op een spermacel

Toch zijn er algensoorten die hieraan kunnen ontkomen: 'Een flagellata-alg heeft, net als een spermacel, een bolletje met een staart en door hiermee te slaan kan hij zelf zwemmen.' En dat is mogelijk gunstig: 'Een theorie is dat deze alg in rustige delen (weinig werveling) rondom Marker Wadden aan de vlokvorming kan ontsnappen en als voedsel beschikbaar komt.' Dat levert bruikbare kennis op: 'Als je weet welke omstandigheden nodig zijn, kun je meer luwten inrichten, bijvoorbeeld via strekdammen.'

Varen met een meetvis

Rijkswaterstaat is verantwoordelijk voor de meetcampagne van de primaire productie, die is uitgebreid sinds de aanleg van Marker Wadden. Een schip vaart in raaien over het Markermeer en trekt een ‘meetvis’ voort, die het water oppompt naar een meetcontainer aan boord. Daar worden metingen gedaan met geavanceerde apparatuur. Dat levert data op die inzicht geven in de hoeveelheid, de productie en de samenstelling van de algen. Daaruit ontstaat een ruimtelijk beeld van deze factoren over het Markermeer, dat daarna kan worden aangevuld met satellietbeelden. Deze beelden beslaan namelijk het hele meer. Zo wordt de werking van luwtezones achter dammen en eilanden duidelijk.

Hydrobioloog Nicole Dijkman van Rijkswaterstaat is 1 van de onderzoekers die regelmatig meevaart. 'Voor ons is dit ook methode-ontwikkeling en innovatie', legt ze uit. 'Met het water dat de meetvis oppompt, kunnen we elke 20 minuten automatisch een meting doen, terwijl sommige metingen eerder beperkt waren tot 2 per dag. Hierdoor hoeven we in de toekomst minder vaak mee te varen. Ook jammer, want meevaren is bepaald geen straf.'